Manastiri i crkve
Hram Svetog Save
Hram svetog Save je
najveći pravoslavni hram na svetu. On se nalazi u istočnom delu
Svetosavskog trga, na opštini Vračar, u Beogradu. Podignut je na mestu
na kome se misli da je Sinan paša 1595. godine spalio mošti svetog Save,
osnivača Srpske pravoslavne crkve. Izgradnja crkve je finansirana
isključivo dobrovoljnim prilozima. Nedaleko od hrama je parohijski dom, a
tu će se nalaziti i predviđena zgrada patrijaršije. Ovaj spomen-hram
predstavlja organski deo savremene živopisne siluete Beograda, čineći
jedno od njegovih glavnih obeležja.
Arhitektura
Hram se
nalazi na kraju beogradske linije Kalemegdan - Trg Republike - Terazije -
Beograđanka - hram svetog Save. Izgrađen je u srpsko-vizantijskom
stilu, sa četiri zvonika visoka 44 m. Visina vrha kupole iznosi 70 m,
dok je glavni pozlaćeni krst visok još 12 m, što vrhu hrama daje ukupnu
visinu od 82 m, a nadmorsku visinu od 134 m (64 m iznad nivoa reke
Save). Zbog toga ova crkva zauzima istaknuto mesto na beogradskom
horizontu i vidljiva je sa svih prilaza gradu.
Hram zauzima površinu
od 3.500 kvadratnih metara u prizemlju, uz dodatnih 1.500 m² na tri
galerije na prvom nivou. Postoji još i galerija od 120 m² na drugom
nivou, na kome se nalazi i spoljašnji vidikovac koji se prostire oko
cele kupole. Hram se u pravcu istok-zapad proteže 91 m, a u pravcu
sever-jug 81 m. Kupole su ukrašene sa osamnaest pozlaćenih krstova u tri
veličine, dok se u zvonicima nalazi 49 zvona.
Crkva može da
primi 10.000 vernika, a na zapadnu horsku galeriju može da stane 800
horista. Ispod poda hrama je izgrađena riznica i kripta svetog Save, kao
i grobna crkva svetog kneza Lazara, ukupne površine oko 1.800 m².
Hram
je obložen belim mermerom i granitom, a živopisanje, koje tek
predstoji, biće urađeno u tehnici mozaika. Predviđeno je da se u glavnoj
kupoli nalazi ogroman mozaik Hrista Pantokratora.
Izgradnja
Izgradnja
hrama je tekla veoma sporo.
1895, tri stotine godina nakon
spaljivanja moštiju svetog Save, u Beogradu je osnovano Društvo za
podizanje hrama svetog Save na Vračaru, čiji je cilj bio da se na mestu
spaljivanja moštiju podigne hram. Omanja crkva koja je podignuta na
mestu budućeg hrama je kasnije pomerena da bi izgradnja hrama mogla da
otpočne. 1905. godine se raspisuje javni konkurs za izradu projekta;
svih pet prispelih radova je odbačeno kao nedovoljno dobro.
Spomenik
Svetom Savi u dvorištu hrama
Izbijanje Prvog balkanskog rata
1912. godine, kao i Drugi balkanski i Prvi svetski rat koji su sledili,
zaustavili su sve aktivnosti na izgradnji hrama. Nakon rata, 1919.
godine, Društvo je ponovo ustanovljeno. Nov konkurs je raspisan 1926;
ovog puta su stigla 22 projekta. Premda prva i treća nagrada nisu
dodeljene, arhitektonsko rešenje arhitekte Bogdana Nestorovića, koje je
osvojilo drugu nagradu, proglašeno je za najuspešnije. Odbor za
izgradnju hrama je 1930. poverio izradu projekta arhitekti Nestoroviću,
kao i arhitekti Aleksandru Deroku, uz saradnju inženjera Vojislava
Zađine.
Četrdeset godina nakon početne zamisli, i 340 godina nakon
spaljivanja moštiju svetog Save, izgradnja hrama je konačno započela 15.
septembra 1935. godine, kada je patrijarh Varnava izvršio osvećenje
temelja. Kada su radovi poodmakli, patrijarh Gavrilo je 10. maja 1939.
godine svečano osvetio temelje, i u oltaru, uz kamen temeljac, položio
povelju. Dalja izgradnja bila je prekinuta napadom Nemačke na
Jugoslaviju, 6. aprila 1941. Od početka građevinskih radova do nemačke
okupacije, izgrađeni su temelji hrama i podignuti su zidovi visine 7 i
11 m.
Nemačka okupaciona vojska je koristila prostor unutar
nedovršenog hrama kao parkiralište, a 1944. su ga za istu svrhu
koristili partizani i Crvena armija. Kasnije su razna preduzeća
koristila prostor kao magacin. Društvo za izgradnju hrama je prestalo da
postoji.
1958. patrijarh German dolazi na čelo Srpske pravoslavne
crkve i obnavlja ideju o podizanju hrama. Nakon 88 ponovljenih molbi - i
isto toliko odbijanja - dozvola za nastavak gradnje je dobijena u leto
1984. i od republičke i od gradske vlasti. Profesor Branko Pešić, koji
je imenovan za novog arhitektu hrama, prepravio je prvobitni projekat da
bi se bolje iskoristili novi materijali i građevinske tehnike.
30.
aprila 1985. godine patrijarh German je, u prisustvu svih srpskih
arhijereja, ponovo osvetio hram, položivši povelju o nastavku radova u
novim istorijskim prilikama. 12. maja 1985. patrijarh, 20 episkopa i
brojno sveštenstvo su služili svečanu Liturgiju, kojoj je u
unutrašnjosti zidina hrama prisustvovalo oko 12.000 vernika, dok je u
porti bilo još oko 80.000 ljudi. Izgradnja je ponovo otpočela 12.
avgusta 1985. Zidovi su podignuti do pune visine od 40 m.
Najveće
dostignuće je bilo podizanje centralne kupole teške 4.000 tona. Ona je
bila napravljena na zemlji, a zatim je, zajedno sa pokrivačem od
bakarnog lima i velikim pozlaćenim krstom visokim 12 metara i teškim 4
tone, podignuta i postavljena na zidove. Podizanje, koje je trajalo 40
dana, završeno je 26. juna 1989.
2004. godine je završena gradnja
eksterijera. Postavljena su zvona i prozori, a fasada je takođe
završena. Međutim, radovi na unutrašnjoj dekoraciji još nisu gotovi.
